زباله در گیلان؛ فصل تازه امید برای حل مشکلی کهنه

تولید پسماند به عنوان باقیمانده کالای مصرفی، امری اجتناب ناپذیر در زندگی امروزی بشر است، اما متاسفانه ترویج ، گسترش و عمیق شدن مصرف گرایی به افزایش حجم آن دامن می زند در کنار بی‌توجهی به محیط‌زیست و مسئولیت های مدنی، تاکنون نتیجه ای جز رهاسازی و انباشت زباله در دامان طبیعت نداشته است.

استان گیلان در شمال ایران با مواهب و نعمت های زیبای خدادادی نظیر دریا، جنگل و مناطق و مناظر کوهپایه ای و جلگه ای، از دیرباز به عنوان یکی از مقاصد مهم گردشگران و مسافران داخلی و خارجی شناخته شده است اما از رهاشدن و انباشت زباله در تفرجگاه ها و گردشگاه ها رنج می برد.

اما این استان نیز همانند دیگر استان های شمالی با معضل انباشت زباله مواجه است که با توجه به طبیعت و محیط زیست حساس گیلان بیش از مناطق دیگر برای مردم استان و همچنین خود طبیعت این خطه سرسبز شمال کشور دردناک و رنج آور شده است.

مطابق آمارها روزانه حدود ۲ هزار تن زباله در شهرها و روستاهای گیلان تولید و در ۲۲ محل، دفن می‌شود و برای کاهش آثار منفی آن بر طبیعت این استان، در کنار تامین اعتبارات و اجرای طرح‌ها وبرنامه‌های دولت، باید سطح مسئولیت‌پذیری و نقش‌آفرینی مردم و گردشگران در مدیریت پسماند ارتقا یابد.

خراش زباله بر طبیعت گیلان

محیط زیست گیلان، زیبا اما به علت وجود مشکلاتی در مدیریت پسماند و فاضلاب، شکننده است و اغلب مراکز دفع زباله در کنار رودخانه ها، تالاب ها و حاشیه دریای خزر قرار دارد که چندین دهه خاک و آب و مخیط زیست این استان سرسبز را به آلودگی خود آغشته می کنند.

در جنگل های سرسبز منطقه سراوان شهرستان رشت مرکز استان گیلان، بیش از سه دهه است که انبوهی از زباله انباشته شده و ارتفاع آن حتی به ۹۰ متر هم رسیده است و روزانه یکهزار و ۱۰۰ تن زباله به این منطقه منتقل می شود.

بر اساس آمارها روزانه افزون بر ۲ هزار تن زباله در مناطق شهری و روستایی گیلان تولید می شود و بیشترین تولید زباله در روز مربوط به کلانشهر رشت است و در ایام نوروز با ورود مسافران و گردشگران به گیلان، هر روز حدود ۲۵۰ تن به میزان تولید زباله در استان افزوده می شود.  

مشکلات زباله در استان گیلان فقط محدود به شهرستان رشت نمی‌شود، زیرا در سراسر این استان ۲۲ مرکز دفن زباله در شهرستان های مختلف فعال هستند که معضلات زیست محیطی و بهداشتی بسیاری را به وجود می آورد.

برای نمونه طبق اعلام فرماندار رضوانشهر، در این شهرستان که با حدود ۸۰ هزار نفر جمعیت در ۷۰ کیلومتری غرب مرکز استان گیلان قرار دارد، روزانه بیش از ۳۵ تن زباله جمع آوری می شود و حدود ۲۵ تن مربوط به حوزه شهری و حدود ۱۰ تن مربوط به حوزه روستایی است.

اما زباله گیلان فقط از مناطق شهری و روستایی نشات نمی گیرد و به این مناطق محدود نمی شود، زیرا سالهای اخیر با رشد گردشگری بر چهره این صنعت به ذات پاک در گیلان سرسبز اثرات منفی برجای گذاشته است. رهاسازی زباله در مناطقی حساس همچون حاشیه سواحل از سوی گردشگران داخلی وخارجی و همچنین مردم محلی روی دیگر سکه پسماند در این استان است.

در همین راستا چندی پیش رامین شیلاتی سرپرست اداره حفاظت محیط زیست تالش اعلام کرده بود که در منطقه گردشگری گیسوم، قروق و جوکندان این شهرستان در حاشیه دریای خزر،  همه ساله زباله های زیادی رها می شود و با همیاری دوستداران طبیعت در اردیبهشت ماه امسال، از این مناطق حدود یکهزار و ۲۰۰ کیلوگرم زباله جمع آوری شده است.

علاوه بر این در شهرستان مرزی بندر آستارا در غربی ترین نقطه گیلان، حاشیه دریای خزر و مرز جمهوری آذربایجان نیز مطابق اعلام شهرداری روزانه ۱۲۰ تا ۱۵۰ تن زباله جمع آوری و در نزدیکی دریای خزر در منطقه ای موسوم به داداش آباد دفن می شود.

تدبیر دولت برای حل مدیریت پسماند استان‌های شمالی

معاون عمران و توسعه امور شهر و روستایی وزیر کشور و رئیس سازمان شهرداری ها و دهیاری های کشور در اردیبهشت ماه امسال اعلام کرد که طی سال‌های ۹۶ تا آخر ۹۹، در مجموع بالغ بر ۶ هزار و ۷۰۰ میلیارد ریال به ساماندهی پسماند استان‌های ساحلی اختصاص یافته و این رقم نسبت به ادوار گذشته، رشد بی نظیر داشته است. به طوری که مجموع اعتبارات تخصیصی در دولت دوازدهم نسبت به سال‌های ۱۳۸۴ تا ۱۳۹۶ بیش از پنج برابر شده است.

مهدی جمالی نژاد بهره‌گیری از ظرفیت سازمان های مردم نهاد در آموزش حوزه محیط‌ زیست روستایی، اجرای پایلوت مدیریت پسماند اجتماعی در استان‌های گیلان و مازندران، تدوین اطلس جامع مدیریت پسماند عادی کشور، رشد پنج برابری اعتبارات دولتی در دولت دوازدهم و حمایت از راه اندازی نیروگاه‌های زباله سوز استان های شمالی را از اقدامات دولت در مدیریت پسماند اعلام کرد.

معاون امور دهیاری های سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور در اردیبهشت ماه امسال به مناسبت روز زمین پاک اعلام کرد که یک هزار میلیارد تومان برای کمک به حل معضلات پسماند استان‌های ساحلی اختصاص یافته است.

معاون امور دهیاری های سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور نیز در اردیبهشت ماه امسال به مناسبت روز زمین پاک گفت که ۱۰ هزار میلیارد ریال برای کمک به حل معضلات پسماند استان‌های ساحلی اختصاص یافته است.

علی قربانی توجه دولت دوازدهم به حل معضل زباله را در کشور بی سابقه توصیف و تصریح کرد: فقط در سال گذشته بودجه شهرداری ها و دهیاری های کشور یکصد هزار میلیارد تومان بود و این مبلغ ۲۰ هزار میلیارد تومان بیشتر از بودجه عمرانی کشور است.

در حال حاضر علاوه بر کارخانه های فعال بازیافت زباله در شهرستان های رشت، انزلی و رودسر گیلان، کارخانه بزرگ کمپوست زباله غرب گیلان در شهرستان تالش با سه هکتار وسعت و سوله هایی به مساحت سه هزار و ۷۰۰ متر مربع توسط بخش خصوصی در حال ساخت است و زباله های هفت شهر و سه شهرستان غرب استان گیلان در آن امحاء و به کمپوست تبدیل خواهد شد اما تکمیل آن به تامین اعتبارات کلان نیازمند است.

مدیریت پسماند، اولویت شهرداری ها و دهیاری های گیلان در ۱۴۰۰

استاندار گیلان بارها مدیریت پسماند و تفکیک زباله از مبدأ، تکمیل پروژه های در دست اجرا، آموزش نیروی انسانی، تجهیز ماشین آلات حمل زباله و دفن بهداشتی زباله ها را اولویت کار شهرداران و دهیاران در سال ۱۴۰۰ اعلام کرده و از فرآیند دریافت یکهزار و ۵۰۰ میلیارد ریال اعتبار برای این بخش خبر داده است.

استاندار گیلان مدیریت پسماند و تفکیک زباله از مبدأ، تکمیل پروژه های در دست اجرا، آموزش نیروی انسانی، تجهیز ماشین آلات حمل زباله و دفن بهداشتی زباله ها را اولویت کار شهرداران و دهیاران در سال ۱۴۰۰ اعلام کرده و از در حال جذب بودن هزار و ۵۰۰ میلیارد ریال اعتبار برای این بخش خبر داده است.

ارسلان زارع پیشتر نیز به اختصاص یکهزار و ۸۸۰ میلیارد ریال اعتبار در حوزه مدیریت پسماند طی سه سال اخیر به ویژه در سال های ۹۸ و ۹۹ اشاره و بر انجام مطالعات منطقه‌ای برای مدیریت اصولی پسماند و کاهش محل‌های دفن زباله در استان تاکید کرده است.

وی از فرمانداران و شهرداران خواسته برای تکمیل پروژه های در دست اجرا این حوزه اهتمام داشته باشند و متناسب با پرداخت هزینه خدمات اجتماعی از سوی مردم، خدمات مناسب و با کیفیت به مردم ارائه شود.

بنا بر گفته او در ۳۱ روستای شهرستان رشت طرح مدیریت پسماند روستایی اجرا شده و باید در تمام شهرستان ها عملیاتی شود و در حوزه پسماند عادی شهری و روستایی، شهرداری‌ها و دهیاری‌ها باید با مطالعات منطقه‌ای به سوی مدیریت اصولی پسماند و کاهش محل‌های دفن گام برداشته و از تعدد محل‌های دفن زباله و آسیب به محیط زیست جلوگیری کنند.

نماینده عالی دولت در گیلان با اشاره به محوریت بخش کشاورزی در توسعه اقتصادی استان، فرآوری و بازیافت پسماند کشاورزی را گامی موثر در ایجاد درآمد و استفاده از بخش خصوصی دانسته و از فرمانداران خواسته از سرمایه گذاران متقاضی فعالیت در این حوزه حمایت کنند.

وی همچنین با نگاه مثبت به حساسیتی که بعد از شیوع کرونا به حوزه بهداشت در میان مردم ایجاد شده، بر استفاده از این ظرفیت در حوزه مدیریت پسماند تاکید کرده است.

طرح های ابتکاری مدیریت پسماند

در سال ۹۸ با ایده و ابتکار یک معلم در شهرستان تالش، طرحی به نام جمع آوری و فروش کاغذهای باطله اجرا و در سال ۹۹ سومین مدرسه از محل درآمد این کاغذها در این شهرستان ساخته شد؛ هر چند اداره کل نوسازی و تجهیز مدارس گیلان نیز بخشی از هزینه ساخت این مدارس را تامین کرده بود اما این طرح از نظر مدیریت پسماند و از حیث محل هزینه درآمد آن ارزشمند بود.

علی فتح اللهی فرماندار رشت از این طرح استقبال کرده و در سال جاری بر اجرای آن به عنوان ایده ای مفید در حوزه مدیریت پسماند و ترویج فرهنگ مدرسه سازی تاکید کرده است.

فرماندار آستارا ایده خرید زباله از مردم را مطرح کرده و از شهرداری‌ها و شرکت‌های جمع‌آوری و تفکیک زباله خواسته، با تدوین طرح و برنامه‌ای برای خرید زباله تفکیک شده از شهروندان، خانواده‌ها را جهت مشارکت بیشتر در مدیریت پسماند ترغیب کنند.

عباس صابر کار فرهنگی برای تفکیک زباله را ناکافی اعلام کرده و به شهرداری ها و شرکت های جمع آوری زباله توصیه کرده برای خرید هر کیلوگرم زباله تفکیک شده از مردم در ساعات شبانه روز قیمت های مختلف تعیین و از طریق اپلیکیشن به مردم اعلام کنند.

او معتقد است در این طرح، به صورت برد – برد صرفه و صلاح هر سه ضلع مدیریت پسماند یعنی شهرداری ها، شرکت های جمع آوری و بازیافت زیاله و شهروندان ملاحظه می شود و طبق تجربه ای که با اجرای چنین طرحی در کلان شهر رشت به دست آمده، درآمد حاصله از زباله تفکیک شده باعث تشویق شهروندان به مشارکت در طرح خواهد شد.

وی همچنین بر ضرورت وجود چند شرکت در طرح تفکیک و بازیافت زباله برای ایجاد رقابت کاری و ارتقا سطح کیفی و کمی مدیریت پسماند تاکید کرده است.

مشکل کارگاه های غیرمجاز جمع آوری زباله

در کنار شرکت های مجاز تفکیک زباله، متاسفانه کارگاه های غیرمجاز جمع آوری زباله نیز فعال شده و مشکلاتی را به بار آورده اند و به عنوان مثال شهردار آستارا از شناسایی ۲۰ کارگاه غیرمجاز جمع‌آوری پسماند خبر داده و همکاری دستگاه‌های عضو ستاد مدیریت پسماند را برای برچیده‌ شدن آنها خواستار شده است.

جواد معیتی اعلام کرد که یکی از مهمترین دلایل موفق نبودن کامل طرح تفکیک زباله از مبدا در آستارا وجود بیش از ۲۰ کارگاه غیرمجاز و تعداد زیادی پیکان وانت دوره گرد برای جمع آوری زباله است.

به قول او این کارگاه‌ ها با بکارگیری افراد معتاد و با استفاده از گاری یا چهارچرخ پسماند خشک را در شهر جمع‌آوری می‌ کنند و روز به روز بر تعداد افراد آنها اضافه می شود و اغلب آنها با وارونه کردن سطل‌ ها و پاره کردن کیسه ‌های پسماند، باعث ریخته شدن شیرابه‌ زباله ها در معابر عمومی می ‌شوند.

کامبیز لقمانی مقدم معاون برنامه ریزی و امور عمرانی فرماندار آستارا نفرات و گروه های غیربومی جمع آوری کننده زباله را مانع کار شرکت های معتبر و قانونی اعلام کرده و از نیروی انتظامی خواسته با آنها برخورد شود.

نقش کارساز مردم در مدیریت پسماند

هیچ کار بزرگی بدون همت و حضور مردم به خوبی به نتیجه نمی رسد و مردم در بسیاری از امور، تمام کننده هستند و به گفته علی قربانی معاون امور دهیاری های سازمان شهرداری ها و دهیاری های کشور، حل معضل زباله نیازمند مشارکت بخش خصوصی و آگاه سازی مردم از طریق فرهنگ سازی است.

در کنار این بارها مسئولان استانی و شهرستانی گیلان بر لزوم آموزش ، فرهنگ سازی و همراهی مردم در مدیریت و حل مشکلات پسماند تاکید کرده اند و خواستار کمک مردم به دولت و آموزش مردم جهت جلوگیری از آسیب بیشتر به محیط زیست استان گیلان شده اند.

استاندار گیلان نیز با تاکید بر مدیریت پسماند از منازل، معتقد است باید فرهنگ جمع گرایی به جای فرهنگ فردگرایی در جامعه نهادینه شود و تا زمانی که روحیه کار جمعی و گروهی از کودکی در جامعه و در فرهنگ مردم نهادینه نشود، به سطح قابل قبولی از توسعه‌ نخواهیم رسید.

علی قربانی معاون امور دهیاری های سازمان شهرداری ها و دهیاری های کشور: حل معضل زباله نیازمند مشارکت بخش خصوصی و آگاه سازی مردم از طریق فرهنگ سازی است.

زارع، ضرورت اجرای طرح جامع آموزش و جلسات منظم مدیریت پسماند در شهرستان ها را خاطرنشان شده و به بهره گیری از مشارکت مردم، فعالان مدنی و تشکل‌های مردم نهاد و بخش خصوصی دارای توان مدیریت پسماند تاکید کرده تا زمینه نقش آفرینی بیشتر سمن های فعال، فراهم شود و حضورشان، نمادین نباشد.

فرماندار رشت نیز رفع مشکلات پسماند را بدون فرهنگ سازی، آموزش و مشارکت مردم ناممکن و همچنین توفیق شهرداری ها و دهیاری ها در حفاظت محیط زیست را بدون حضور مردم غیرممکن دانسته است.

علی فتح اللهی گفته باید آموزش های لازم به مردم در زمینه تفکیک زباله از مبدا و کاهش تولید زباله ارائه و به آموزش و فرهنگ سازی در بخش پسماند توجه جدی شود و با ارتقای سطح مشارکت مردم، هزینه های مدیریت پسماند کاهش یابد.

محمود قاسمی فرماندار رضوانشهر نیز شهرداران را به تشویق خانوارها برای تفکیک زباله از مبداء فراخوانده و بر همکاری دهیاران با عوامل اجرایی مرکز دفن و بی خطرسازی پسماندهای عفونی مطب ها و درمانگاه ها تاکید کرده است.

او آگاهی بخشی و آموزش زیست محیطی برای بهره گیری از مشارکت مردم در مدیریت پسماند را ضروری دانست و گفته: اطلاع رسانی و آموزش مبانی محیط زیست به گروه های هدف و فرهنگ سازی، از مفیدترین روش های حفظ و صیانت از محیط زیست است.

با توجه به مطالب فوق، مدیریت پسماند به سه ضلع کلی طرح ها و اعتبارات دولتی، مجریان و متولیان جمع آوری و امحا و مردم و گردشگران محدود می شود و در این میان، نقش مردم با لحاظ اصل ۵۰ قانون اساسی که حفاظت محیط زیست را وظیفه ای همگانی اعلام کرده، پر رنگ تر است و باید هم شهروندان گیلان و هم گردشگران و مسافران این دیار در پاسداشت طبیعت کم نظیر آن احساس مسئولیت بیشتری داشته باشند.